Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego

Recepcja dzieła

Pierwsze wydanie Compendium linguae Polonicae, wydrukowane w roku 1594 w oficynie Jakuba Rhode{Bibliografię podręczników Mikołaja Volckmara zebrał W. Pniewski, Język polski…, s. 173–179.}, dość długo uchodziło za zaginione. Jeden jego egzemplarz przetrwał jednak w zbiorach Universitätsbibliothek Tübingen (sygn.: Ck. XII 2), a drugi w Landesbibliothek Gotha (sygn.: Phil. 8° 1552a){Notka bibliograficzna: Slavica-Katalog der Landesbibliothek Gotha, bearbeitet von Helmut Claus, Berlin 1961, poz. 2118}. Tak słaby stan zachowania podręcznika świadczy o jego popularności. Książka zapewne została „zaczytana” przez uczniów. O zapotrzebowaniu na tego typu publikacje świadczą także dalsze wznowienia Compendium. Gramatykę drukowano bowiem po śmierci autora jeszcze trzy razy, w latach: 1612 (edycja drukowana w Gdańsku przez Marcina Rhode), 1640 oraz 1646 (przedruki wydane w Gdańsku nakładem tamtejszego księgarza Andrzeja Hünefelda). Także te edycje cieszyły się dużą popularnością i były intensywnie wykorzystywane w nauczaniu szkolnym i prywatnym. Katalog Centralny Starych Druków Biblioteki Narodowej odnotowuje łącznie osiem egzemplarzy tego tekstu (dwa wydania z r. 1612, trzy z 1640 oraz trzy z 1646; trzeba jednak nadmienić, że dane te nie są kompletne i ilustrują w zasadzie tylko sytuację na terenie Polski, inne egzemplarze gramatyki Volckmara udaje się bowiem odnaleźć w bibliotekach obcych, zwłaszcza w Niemczech). Poszczególne wydania w zasadzie nie różnią się między sobą, a zmiany dotyczą wyłącznie typografii{Na potrzeby przygotowania niniejszego tekstu korzystałem z edycji z l. 1612, 1640 oraz 1646.}.
Na gdańskim podręczniku wykształciło się jednak nie tylko wielu uczniów, spożytkowali go też kolejni pedagodzy, którzy podjęli się opisania systemu gramatycznego polszczyzny. Ślady lektury Compendium widoczne są w opracowaniach Jakuba Gadebuscha, Franciszka Menińskiego i Wacława Gersona Brożka (Brosius), którzy powtarzali nie tylko podawane przez Volckmara przykłady, lecz także wypracowane przez niego formy opisu (jak np. wymowy głosek poprzez charakterystykę pracy narządów mowy){Z Volckmara korzystali np. Jakub Gadebusch, Franciszek Meniński i Wacław Gerson Brosius (Brożek), zob. R. Jefimow, Z dziejów języka polskiego…, s. 23–24.}.

Anuluj