Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego

Bibliografia

Zestawienie gramatyk opracowano na podstawie: prac poświęconych dziejom języka polskiego, historii językoznawstwa polskiego, historii nauczania języka polskiego, katalogów wystaw i katalogów on-line bibliotek akademickich (BUW, KUL, UAM, BUWr, БАН) oraz bibliotek narodowych: Biblioteki Narodowej w Warszawie, Deutsche National Bibliothek, Bibliothèque nationale de France, Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Petersburgu (Российская национальная библиотека), Biblioteki Narodowej Republiki Czeskiej (Národní knihovna České republiky).

Podręczniki szkolne do nauki języka polskiego uwzględniono w wyborze w celu pokazania, w jakim zakresie wiedza gramatyczna była obecna – od XVI w. wieku – w nauczaniu języka polskiego oraz gdzie uczono języka polskiego.

Pisownia tytułów dzieł, które nie są przedmiotem opisu, została uwspółcześniona. Podane informacje o wydawcy (nakładcy, drukarni) odnoszą się tylko do pierwszego wydania dzieła. Znak zapytania wskazuje na brak danych dotyczących wydawcy, miejsca wydania i – wyjątkowo – roku wydania. W wypadku dzieł, które stały się przedmiotem opisu, informacje o kolejnych edycjach zostały podane w Charakterystyce dzieła – recepcja.

Literatura:

Mieczysław Baranowski, Szczęsny Parasiewicz, Książki szkolne w szkołach ludowych galicyjskich i w innych ziemiach polskich dawniej używane, Lwów 1898.

Jan N. Baudouin de Courtenay, Fonologia; Fonologia (fonetyka) polska, [w:] Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, t. XXII, Warszawa 1898, s. 791–798, 811–819.

Feliks Bentkowski, Historia literatury polskiej, t. I, Warszawa–Wilno 1814, s. 202–215 (Autorowie prawideł czyli Gramatycy języka polskiego).

Bibliografia metodyki nauczania języka polskiego 1918–1939, red. Władysław Szyszkowski, opr. Zenon Jadoga, Jerzy Jarowiecki, Zenon Uryga, Warszawa 1963 (Nauka języka polskiego, F. Gramatyki polskie szkolne i nieszkolne, tudzież rozprawy gramatyczne, s. 35–40, Książki do nauki języka polskiego dla Niemców, s. 77).

Bronisław Bieńkowski, Gramatyka polska, [w:] Encyklopedia wychowawcza, t. V, 1901, s. 133–174.

Władysław Chojnacki, Bibliografia polskich druków ewangelickich ziem zachodnich i północnych 1530–1939, Warszawa 1966.

Władysław Chojnacki, Bibliografia wydawnictw polskich w Brazylii 1892-1974, „Przegląd Zachodni” 1974, nr 2, s. 362-392.

Wojciech Chojnacki, Bibliografia wydawnictw zwartych Polonii amerykańskiej 1867–1900, Warszawa–Kraków 1991.

Maria Cytowska, Od Aleksandra do Alwara (Gramatyki łacińskie w Polsce w XVI w.), Wrocław 1968.

Anna Dąbrowska, Z czego Czesi uczyli się języka polskiego w XIX wieku, „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” XXXVII, 2010, s. 49–58.

Deutschlernen in den polnischen Ländern vom 15. Jahrhundert bis 1918. Eine teilkommentierte Bibliographie, red. Helmut Glück, Konrad Schröder, oprac. Yvonne Pörzgen, Marcelina Tkocz, Wiesbaden 2007.

Barbara Górska, Adam Skura, Książka polska wydawana na Śląsku w XV–XVIII wieku, Wrocław 1975 (Katalog wystawy, s. 21–164).

Elżbieta Herden, Książki do nauki języka polskiego w repertuarze wydawców śląskich okresu oświecenia (1750–1820), [w:] Historia książki na terenach pogranicza i jej rola w kształtowaniu społeczeństw wielokulturowych. Materiały z polsko-niemieckiej konferencji bibliotekarzy Zielona Góra, 21–22 kwietnia 2005, Zielona Góra 2005, s. 19–30.

Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 1974.

Andrzej Koronczewski, Polska terminologia gramatyczna, Wrocław 1961.

Andrzej F. Kucharski, Gramatyki i słowniki polskie, [w:] Księdza Stanisława Zaborowskiego Ortografija polska. Z łacińskiego na polski język przełożona, Warszawa 1825, s. 29–32.

Anna Lewicka-Kamińska, Pod jakim tytułem ukazał się Wokabularz Wietora?, „Przegląd Biblioteczny” XXIX, 1961, s. 159–163.

Anna Lewicka-Kamińska, Nauka cudna nieznane wydanie z r. 1544, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XXII, 1972, s. 29–32.

Jan Łoś, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543, Kraków 1915.

Maria Renata Mayenowa (red.), Walka o język w życiu i literaturze staropolskiej, opr. Barbara Otwinowska, Lucylla Pszczołowska, Jadwiga Puzynina, wyd. II, Warszawa 1955, s. 33–48 (Bibliografia. I. A. Gramatyki i podręczniki języka polskiego, traktaty o języku polskim).

Elena Kairowna Nikołajewa, Siergiej Nikołajew, Polskije posłowicy w russkoj zapisi sieriediny XVIII wieka, [w:] Słowo w wriemieni i prostranstwie, S.-Peterburg 2000, s. 489–498.

Bożydar Ożyński, Skarbiec odkryty bogactwa, piękności i wszystkich prawideł zasadniczych mowy i pisowni polskiej, Kraków 1883 (Wykaz mowobadaczów i mowoznawców polskich, których dzieła miałem pod ręką, s. 10–21; 23–26).

Regina Pawłowska, Fonetyka języka polskiego nauczanego w Gdańsku w XVII wieku, Wrocław 1979.

Franciszek Pilarczyk, Bibliografia, [w:] idem, Elementarze polskie od ich XVI-wiecznych początków do II wojny światowej. Próba monografii księgoznawczej, Zielona Góra 2003.

Jan Pirożyński, Nieznane rozmówki polsko-niemieckie z 1. połowy XVI w. w zbiorach Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XXX, 1980, s. 43–67.

Józef Kazimierz Plebański, Gramatyka i gramatycy, [w:] Encyklopedia powszechna, Warszawa 1862, t. X, s. 437–560.

Władysław Pniewski, Język polski w dawnych szkołach gdańskich, Gdańsk 1938.

Jerzy Podracki, Koncepcje składniowe w gramatykach języka polskiego (od O. Kopczyńskiego do Z. Klemensiewicza), Warszawa 1982.

Aleksander Rombowski, Nauka języka polskiego we Wrocławiu (koniec wieku XVI – połowa wieku XVIII), Wrocław 1960.

Mirosław Skarżyński, W kręgu gramatyk polskich XIX i XX wieku, Kraków 2001.

Słownik współczesnych pisarzy polskich, red. Ewa Korzeniewska, t. 3, Warszawa 1964, s. 289–295.

Edward Stankiewicz, Grammars and dictionaries of the Slavic languages from the Middle Ages up to 1850: an annotated bibliography, Berlin–Nowy Jork–Amstredam 1984.

Stanisław Urbańczyk, Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950), Kraków 1993.

Halina Wiśniewska, Język polski w łacińskich pracach Jana Ursinusa, Lublin 1998.

Zagórski Zygmunt, Studia nad rozwojem językoznawstwa polskiego od końca XVIII wieku do roku 1918 (ze szczególnym uwzględnieniem Wielkopolski), Warszawa–Poznań 1981.

Przemysław Zwoliński, Gramatyki języka polskiego z XVII wieku jako źródło poznania ówczesnej polszczyzny, „Poradnik Językowy” 1956, z. 7, s. 251–260.

Strony internetowe

http://alpha.bn.org.pl (BN)

http://bc.mbpradom.pl/dlibra(RBC)

http://books.google

http://catalogue.bnf.fr/ (BNF)

http://dlibra.kul.pl/dlibra (KUL)

http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra (e-bUW)

http://lib.amu.edu.pl/ (UAM)

http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra (MBC)

http://pbc.up.krakow.pl/dlibra/(PBC)

http://www.bibliotekacyfrowa.pl (BCUWr)

http://www.estreicher.uj.edu.pl/ (E)

http://www.nkp.cz/ (NK ČR)

http://www.nlr.ru/ (RNB/РНБ)

http://www.rasl.ru/ (BAN)

http://www.sbc.org.pl/dlibra (ŚBC)

http://www.worldcat.org/

http://zwarte.ckk.buw.uw.edu.pl/ (ckk.BUW)

https://portal.dnb.de (DNB)

Wanda Decyk-Zięba

The list of grammar books has been prepared based on: the works dedicated to the history of Polish, the history of Polish linguistics, the history of teaching Polish, catalogues of exhibitions and online catalogues of university libraries (BUW, KUL, UAM, BUWr, БАН) and national libraries: the National Library of Poland (Biblioteka Narodowa), the German National Library (Deutsche Nationalbibliothek), the National Library of France (Bibliothèque nationale de France), the National Library of Russia (Российская национальная библиотека), the National Library of the Czech Republic (Národní knihovna České republiky).

School textbooks for learning Polish have been included in the selection to show the extent to which the knowledge of grammar was present in teaching Polish and where Polish was taught from the 16^th century.

The spelling of the titles of the works which are not an object of the description has been adapted to the current convention. The information about the publisher (fund provider, printing house) refer only to the first edition of a given work. A question mark indicates lack of data on the publisher, publication place and, in exceptional cases, year of edition. For the described works, the information about successive editions are provided in Characteristics of the work – reception.

Literature:

Mieczysław Baranowski, Szczęsny Parasiewicz, Książki szkolne w szkołach ludowych galicyjskich i w innych ziemiach polskich dawniej używane, Lwów 1898.

Jan N. Baudouin de Courtenay, Fonologia; Fonologia (fonetyka) polska, [w:] Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, t. XXII, Warszawa 1898, s. 791–798, 811–819.

Feliks Bentkowski, Historia literatury polskiej, t. I, Warszawa–Wilno 1814, s. 202–215 (Autorowie prawideł czyli Gramatycy języka polskiego).

Bronisław Bieńkowski, Gramatyka polska, [w:] Encyklopedia wychowawcza, t. V, 1901, s. 133–174.

Władysław Chojnacki, Bibliografia polskich druków ewangelickich ziem zachodnich i północnych 1530–1939, Warszawa 1966.

Władysław Chojnacki, Bibliografia wydawnictw polskich w Brazylii 1892-1974, „Przegląd Zachodni” 1974, nr 2, s. 362-392 (http://www.archiwumpz.iz.poznan.pl/dlibra/publication?id=5178&tab=3).