Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego

Przeznaczenie i adresaci

Podstawowe cele projektu to:

  • przygotowanie zestawu materiałów potrzebnych w dydaktyce uniwersyteckiej w zakresie nauczania następujących przedmiotów: historia języka polskiego, kontakty polszczyzny z innymi językami i metodologia językoznawstwa diachronicznego oraz innych przedmiotów historycznojęzykowych realizowanych na studiach filologicznych;
  • upowszechnienie wiedzy o gramatykach języka polskiego w kontekście europejskich teorii językowych, o twórcach gramatyk i epokach, w których one powstały;
  • upowszechnienie wiedzy o historii polskiego językoznawstwa;  
  • uporządkowanie wiadomości o historii gramatyk języka polskiego, z uwzględnieniem szerokiego tła historyczno-kulturowego;
  • zapoznanie z dołączonymi do gramatyk przedmowami, które nie tylko stanowią autorski komentarz do gramatyki, lecz także wiele mówią o autorze, klimacie epoki i powodach napisania dzieła.

Gramatyk udostępnionych w wersji on-line jest niewiele, trudno dostępne są też wydawane współcześnie reprinty, niekiedy ze względu na cenę, jak wydanie kolońskie z 1980 r. Polonicae grammatices institutio Piotra Stojeńskiego, niekiedy z powodu niskiego nakładu, jak np. reprint gramatyki Jeremiasza Rotera z 1616 r. wydany w 150 egz. w Bibliotece Śląskiej w 1998 r. Wiadomości o większości gramatyk są rozproszone, wiele jest znanych tylko z tytułów.

Opis gramatyk pozwoli pokazać:

  • zmiany w opisie systemu gramatycznego polszczyzny (kategorie morfologiczne, terminologię);
  • zależność opisu gramatycznego od wzorów obcych; wpływ europejskiej myśli językoznawczej na opis gramatyczny języka polskiego;
  • nowatorstwo i konserwatyzm opisów, w tym wzajemne stosunki pomiędzy gramatykami oraz stopień ich oryginalności;
  • zmiany w samym języku (m.in. stadia rozwojowe języka, zróżnicowanie regionalne);
  • funkcjonalną sprawność polszczyzny w obsługiwaniu różnych dziedzin życia.

Znajomość prac poprzedników pozwoli nie tylko na przedstawienie ewolucji poglądów gramatyków i lepsze wykorzystanie ich dorobku, lecz także uchroni ich idee przed zapomnieniem. Zarazem zmniejszy też niebezpieczną tendencję – nieobcą współczesnemu językoznawstwu polonistycznemu – do odkrywania rzeczy już odkrytych czy uświadamianych przez poprzedników.

Kompendium – jako ogólnodostępne – może być wykorzystywane w szerokim zakresie zarówno przez studentów kierunków filologicznych, językoznawców, literaturoznawców i kulturoznawców, jak i przez niespecjalistów interesujących się dziejami języka polskiego. Mamy nadzieję, że przysłuży się rozbudzeniu zainteresowań dawną polszczyzną i dawnymi gramatykami, a jako pomoc dydaktyczna pozwoli na samokontrolę i samoocenę procesu uczenia się i uporządkowanie wiedzy z zakresu historii językoznawstwa. Co równie ważne – w kontekście kontaktów kulturowych Polski z Zachodem – zapozna użytkowników witryny z wkładem cudzoziemców (byli nimi autorzy pierwszych gramatyk) w naukę i kulturę polską oraz pokaże europejskie źródła inspiracji teoretycznych autorów gramatyk. Dawne gramatyki wydawane były zarówno na ziemiach znajdujących się w granicach ówczesnej Rzeczypospolitej (Kraków, Wilno), jak i poza nimi (Wrocław, Oleśnica, Ryga, Królewiec). Średniopolskie gramatyki języka polskiego pisano początkowo w języku łacińskim, następnie w językach nowożytnych, głównie niemieckim. Pierwsza gramatyka napisana po polsku, autorstwa Walentego Szylarskiego, ukazała się dopiero w 1770 r., napisana po polsku gramatyka języka włoskiego ukazała się prawie sto lat wcześniej (w 1675 r.).    

Mamy nadzieję, że witryna spełni swoją edukacyjną rolę i przyczyni się do popularyzacji wiedzy zarówno o dawnych gramatykach i ich roli społecznej, szczególnie na obszarach pograniczy językowych, jak i o polszczyźnie minionych epok, obowiązującej wówczas normie teoretycznej oraz autorytetach językowych. Pozwoli także pokazać różne oblicza świata ukryte za słowami. Uzupełnienie przeglądu gramatyk stanowi załączona do poszczególnych opracowań literatura przedmiotu

 
©2014-2018 Uniwersytet Warszawski. Wszelkie prawa zastrzeżone. ISBN 978-83-64006-99-9