Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego
Wybór tekstów
W doborze dzieł kierowano się opiniami współczesnych językoznawców, rolą społeczną gramatyk, wkładem ich autorów w rozwój polskiego językoznawstwa oraz programami uniwersyteckich studiów filologicznych. W Serii A i Serii B opracowano następujące ortografie, gramatyki (również koncepcje gramatyk) i podręczniki języka polskiego:
wiek XV
wiek XVI
- Stanisław Zaborowski, Ortographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus, Kraków 1514.
- Jan Seklucjan, Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego, [w:] Catechismus. To jest dziecinna a prosta nauka chrześcijańskiej wiary, którą chrześcijański człowiek powinien wiedzieć i umieć, Królewiec 1549.
- Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polska. To jest nauka pisania i czytania języka polskie(go), ile Polakowi potrzeba, niewielem słów dostatecznie wypisana, [w:] Ewanjelija święta..., Królewiec 1551.
- Piotr Statorius (Stojeński), Polonicae grammatices institutio, Kraków 1568.
- Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae..., Gdańsk 1594.
wiek XVII
- Jeremiasz Roter, Schlüssel zur polnischen und teutschen Sprach... Klucz do polskiego i niemieckiego języka, Wrocław 1616.
- Michael Kuschius, Wegweiser zur polnischen und deutschen Sprache... Przewodnik do języka polskiego, to jest gruntowna, potrzebna nauka, jako się niemieckie pacholę i dziewczątko polskiego, a zaś Polak niemieckiego języka łatwiej i rychlej nie tylko prawie pisać, rozumieć i mówić nauczyć, na przesadzie, i słów szukać może..., Wrocław 1646.
- Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae..., Gdańsk 1649.
- Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott der polnischen Sprachkunst. Goniec gramatyki polskiej, Oleśnica 1669.
- Maciej Gutthäter-Dobracki, Polnische teutsch erklärte Sprachkunst..., Oleśnica 1669.
- Adam Styla, Grammatica Polono-Italica abo sposób łacny nauczenia się włoskiego języka, Kraków 1675.
- Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum..., Gdańsk (1690).
- Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser..., Leipzig 1698.
- F. D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François..., Warszawa 1699.
- Bartłomiej Kazimierz Malicki, Klucz do ięzyka francuskiego to iest grammatika polsko-francuska..., Kraków 1700.
wiek XVIII
- Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica..., Brieg 1717.
- Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Handbuch, Gdańsk 1720.
- Karol Fryderyk Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic..., Królewiec 1750.
- Stanisław Dąbrowski, Grammatica francuska i polska..., Warszawa 1759.
- Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Lwów 1767.
- Johann Christian Krumbholz, Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik..., Wrocław 1770 (ok.)
- Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Gramatyka języka polskiego ucząca..., Lwów 1770.
- Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Wilno 1776.
- Onufry Kopczyński, Gramatyka dla szkół narodowych, Warszawa 1778–1785.
- Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexicon und Sprachlehre... Zabawki pożyteczne, czyli książka elementarna dla uczących się polskiego lub niemieckiego języka..., Królewiec 1794.
wiek XIX
- Jerzy Samuel Bandtkie, Polnische Grammatik für Deutsche..., Wrocław 1808.
- Jacek Idzi Przybylski, Język polski,[...] Kraków 1816.
- Onufry Kopczyński, Gramatyka języka polskiego (dzieło pozgonne), Warszawa 1817.
- Józef Mroziński, Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego, Warszawa 1822.
- Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego, Wilno 1823.
- Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin” 1830.
- Feliks Żochowski, Części mowy odmieniające się przez przypadki, Warszawa 1838.
- Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, Rzeszów 1846.
- Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise..., Poznań 1861.
- Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa..., Lwów 1863.
- Rufin Piotrowski, Zasady gramatyki polskiej..., Paryż 1864.
- Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, Warszawa 1865.
- Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego..., Warszawa 1870.
- Michał Grubecki, Sravitel'naja grammatika pol'skogo jazyka s russkim, Warszawa 1891.
- Antoni Krasnowolski, Systematyczna składnia języka polskiego, Warszawa 1897.
- Adam Antoni Kryński, Gramatyka języka polskiego, Warszawa 1897.
wiek XX
- Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, [...] Kraków 1915.
- Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska..., Warszawa 1917 (ok.)
- Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I-III, Lwów 1922–1927.
- Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, wyd. II zmienione i uzupełnione, Warszawa 1923.
- Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego, Lwów 1927.
- Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Lwów-Warszawa 1939.
Mamy nadzieję, że przedstawiona lista będzie sukcesywnie się powiększać o nowe pozycje.
Uzupełnienie przeglądu stanowi załączona do poszczególnych opracowań literatura przedmiotu.