Old orthographies, grammars and handbooks of Polish language

Keywords

• "Monitor"
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
• 15th century
  • Jakub Parkoszowic, Traktat o ortografii polskiej, rkp. 1440 (ok.)
• 16th century
  • Stanisław Zaborowski, Orthographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus (Ortografia, czyli sposób poprawnego pisania i czytania języka polskiego jak najużyteczniejszy), Florian Ungler, Kraków 1514?, nlb. 24 s.
  • Jan Seklucjan (Joannis Seclvcianus), Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego, Jan Weinreich, Królewiec 1549, „Katechizm…” kart 96 s.
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
  • Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum a Nicolao Volkmaro (Kompendium języka polskiego na użytek młodzieży gdańskiej zebrane przez Mikołaja Volckmara), Jakub Rhode, Gdańsk 1594, 93 nlb. s.
• 17th century
  • Michael Kuschius, Wegweiſer ӡur Polniſchen / vnd Deutſchen Sprache / Das iſt: Eine gründliche / nothwendige anleitung / wie ein deutſcher Knabe / oder Mägdlein die Polniſche / hergegen ein Pohle auch die Deutſche Sprache leichter vnd eher / nicht allein recht ſchreiben / verſtehen / vnd reden lernen: Sondern auch auß einer Sprache in die andere verſetӡen / vnd die Worte nachſchlagen könne. Prӡewodnik do Jęӡyká Polſkiego / To ieſt: Gruntowna / potrӡebna náuká iáko się Niemieckie Pácholę y Dziewcӡątko Polſkiego / á ӡáſӡ Polak Niemieckiego / Jęӡyká łatwiej y rychley / nietilko práwie piſáć / roӡumieć / y mowić náucӡyć / ná przeſádӡie / y ſłow ſӡukáć może, Georg Baumann młodszy, Breslau 1646, nlb. karty 124, 248 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Adam Styla, Grammatica Polono-Italica abo sposob łacny nauczenia się włoskiego języka krotko, gruntownie, choćby też i bez dyrekcyjej nauczyciela ku pożytkowi Narodu Polskiego z rożnych przedniejszych grammatykow z pilnością wygotowany, Wojciech Górecki, Kraków 1675, 226 + nlb. 8 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
  • Bartłomiej Kazimierz Malicki, Klucz do ięzyka francuskiego to iest grammatika polsko-francuska przez Bartłomieia Kazimierza Malickiego Filozofiey y Medycyny Doktora, Jego Krolewskiey Mości Sekretarza, na pomoc Polakom chciwym umiejętności Języka Francuskiego złożona a za osobliwą szczodrobliwością Wielmożney Iey Mości Paniey Heleny Wiktoriey z Smarżewa Morstynowey starościney sieradzkiey, W drukarni Mikołaja Aleksandra Schedla, Kraków 1700 , 228 + 10 nlb s.
• 18th century
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
  • Stanisław Dąbrowski, Grammatica francuska i polska, albo sposób najskuteczniejszy do nauczenia się tak Polakowi francuskiego, jako też Francuzowi polskiego języka, dla wygody uczących się ... do druku podana , Druk. J.K.Mci i Rzeczypospolitey w Kolegium XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1759 (wyd. II), 4 nlb + 278 s.
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka dla szkół narodowych, Drukarnia ojców pijarów, Warszawa 1778–1785, 223 s.
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
• 19th century
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Józef Mroziński, Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego, Natan Glücksberg, Warszawa 1822, 98 s.
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
  • Maksymilian Siemiginowski, Grammatika pol'skago jazyka dla pol'zy i upotreblenija rossijskago junošestva (Gramatyka języka polskiego dla rosyjskich młodzieńców), drukiem Inspektora Archimandryta Ijeremija, Kijów 1831, VIII + 163 s.
  • Feliks Żochowski, Części mowy odmieniające się przez przypadki, Biuro Informacyjne, Warszawa 1838, X, 389, [21] s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
  • Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, nakładem J. J. Okońskiego, w Drukarni Gazety Polskiej, Warszawa 1865, nlb. 3 +107 s.
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
  • Adam Antoni Kryński, Gramatyka języka polskiego, Jan Jeżyński, Warszawa 1897, II+345+IV+V s.
  • Antoni Krasnowolski, Systematyczna składnia języka polskiego, z zapomogi Kasy im. Mianowskiego, E. Wende i Sp.; druk. Estetyczna K. Sierpińskiego, Warszawa 1897; 1909, 319 [+V] s.
• 20th century
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
  • Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, nakł. Gebethnera i Wolffa , Warszawa 1917, 186 s.
  • Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I Głosownia historyczna, cz. II Słowotwórstwo, cz. III Odmiennia (fleksja) historyczna, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich (Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego), Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1927, cz. I – XIX+244, cz. II – XVI+336, cz. III – XVI+320 s.
  • Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, Książnica Polska. Tow. Naucz. Szkół Wyższych, Lwów–Warszawa 1923 (wyd. II zmienione i uzupełnione), XIII + 1 nlb. + 408 s.
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.
• academic textbook
  • Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I Głosownia historyczna, cz. II Słowotwórstwo, cz. III Odmiennia (fleksja) historyczna, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich (Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego), Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1927, cz. I – XIX+244, cz. II – XVI+336, cz. III – XVI+320 s.
  • Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, Książnica Polska. Tow. Naucz. Szkół Wyższych, Lwów–Warszawa 1923 (wyd. II zmienione i uzupełnione), XIII + 1 nlb. + 408 s.
• Adam Antoni Kryński
  • Adam Antoni Kryński, Gramatyka języka polskiego, Jan Jeżyński, Warszawa 1897, II+345+IV+V s.
• Adam Naruszewicz
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
• Adam Styla
  • Adam Styla, Grammatica Polono-Italica abo sposob łacny nauczenia się włoskiego języka krotko, gruntownie, choćby też i bez dyrekcyjej nauczyciela ku pożytkowi Narodu Polskiego z rożnych przedniejszych grammatykow z pilnością wygotowany, Wojciech Górecki, Kraków 1675, 226 + nlb. 8 s.
• advanced course in grammar
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
• Alexander Raphaëli
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
• alternation
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• animisation
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• Antoni Krasnowolski
  • Antoni Krasnowolski, Systematyczna składnia języka polskiego, z zapomogi Kasy im. Mianowskiego, E. Wende i Sp.; druk. Estetyczna K. Sierpińskiego, Warszawa 1897; 1909, 319 [+V] s.
• Antoni Małecki
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
  • Adam Antoni Kryński, Gramatyka języka polskiego, Jan Jeżyński, Warszawa 1897, II+345+IV+V s.
• aphasia
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• assimilation
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• association
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• Bartłomiej Kazimierz Malicki
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
  • Bartłomiej Kazimierz Malicki, Klucz do ięzyka francuskiego to iest grammatika polsko-francuska przez Bartłomieia Kazimierza Malickiego Filozofiey y Medycyny Doktora, Jego Krolewskiey Mości Sekretarza, na pomoc Polakom chciwym umiejętności Języka Francuskiego złożona a za osobliwą szczodrobliwością Wielmożney Iey Mości Paniey Heleny Wiktoriey z Smarżewa Morstynowey starościney sieradzkiey, W drukarni Mikołaja Aleksandra Schedla, Kraków 1700 , 228 + 10 nlb s.
  • Stanisław Dąbrowski, Grammatica francuska i polska, albo sposób najskuteczniejszy do nauczenia się tak Polakowi francuskiego, jako też Francuzowi polskiego języka, dla wygody uczących się ... do druku podana , Druk. J.K.Mci i Rzeczypospolitey w Kolegium XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1759 (wyd. II), 4 nlb + 278 s.
• Batignolles
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
• Bojanowo
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
• borrowings
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
• Byczyna
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
• Carl Friedrich Müller
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
• Charles Rollin
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
• children’s education
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
• Commission of National Education
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka dla szkół narodowych, Drukarnia ojców pijarów, Warszawa 1778–1785, 223 s.
• comparative grammar
  • Maksymilian Siemiginowski, Grammatika pol'skago jazyka dla pol'zy i upotreblenija rossijskago junošestva (Gramatyka języka polskiego dla rosyjskich młodzieńców), drukiem Inspektora Archimandryta Ijeremija, Kijów 1831, VIII + 163 s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
• Dawid Pilchowski
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
• dictionary
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
• Ducal Prussia
  • Jan Seklucjan (Joannis Seclvcianus), Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego, Jan Weinreich, Królewiec 1549, „Katechizm…” kart 96 s.
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
• Erazm Rykaczewski
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
• etymology
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.
• F.D. Duchênebillot
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
  • Bartłomiej Kazimierz Malicki, Klucz do ięzyka francuskiego to iest grammatika polsko-francuska przez Bartłomieia Kazimierza Malickiego Filozofiey y Medycyny Doktora, Jego Krolewskiey Mości Sekretarza, na pomoc Polakom chciwym umiejętności Języka Francuskiego złożona a za osobliwą szczodrobliwością Wielmożney Iey Mości Paniey Heleny Wiktoriey z Smarżewa Morstynowey starościney sieradzkiey, W drukarni Mikołaja Aleksandra Schedla, Kraków 1700 , 228 + 10 nlb s.
  • Stanisław Dąbrowski, Grammatica francuska i polska, albo sposób najskuteczniejszy do nauczenia się tak Polakowi francuskiego, jako też Francuzowi polskiego języka, dla wygody uczących się ... do druku podana , Druk. J.K.Mci i Rzeczypospolitey w Kolegium XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1759 (wyd. II), 4 nlb + 278 s.
• Feliks Jezierski
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
• Feliks Wrotnowski
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
• Feliks Żochowski
  • Feliks Żochowski, Części mowy odmieniające się przez przypadki, Biuro Informacyjne, Warszawa 1838, X, 389, [21] s.
• first Polish grammar
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
• forms of address
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
  • Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, nakładem J. J. Okońskiego, w Drukarni Gazety Polskiej, Warszawa 1865, nlb. 3 +107 s.
• Franciscus à Mesgnien Meninski
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
• French grammar
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
  • Bartłomiej Kazimierz Malicki, Klucz do ięzyka francuskiego to iest grammatika polsko-francuska przez Bartłomieia Kazimierza Malickiego Filozofiey y Medycyny Doktora, Jego Krolewskiey Mości Sekretarza, na pomoc Polakom chciwym umiejętności Języka Francuskiego złożona a za osobliwą szczodrobliwością Wielmożney Iey Mości Paniey Heleny Wiktoriey z Smarżewa Morstynowey starościney sieradzkiey, W drukarni Mikołaja Aleksandra Schedla, Kraków 1700 , 228 + 10 nlb s.
  • Stanisław Dąbrowski, Grammatica francuska i polska, albo sposób najskuteczniejszy do nauczenia się tak Polakowi francuskiego, jako też Francuzowi polskiego języka, dla wygody uczących się ... do druku podana , Druk. J.K.Mci i Rzeczypospolitey w Kolegium XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1759 (wyd. II), 4 nlb + 278 s.
• French-Polish dictionary
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
• Gdańsk
  • Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum a Nicolao Volkmaro (Kompendium języka polskiego na użytek młodzieży gdańskiej zebrane przez Mikołaja Volckmara), Jakub Rhode, Gdańsk 1594, 93 nlb. s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
• German-Polish dictionary
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
• German-Polish-Latin dictionary
  • Michael Kuschius, Wegweiſer ӡur Polniſchen / vnd Deutſchen Sprache / Das iſt: Eine gründliche / nothwendige anleitung / wie ein deutſcher Knabe / oder Mägdlein die Polniſche / hergegen ein Pohle auch die Deutſche Sprache leichter vnd eher / nicht allein recht ſchreiben / verſtehen / vnd reden lernen: Sondern auch auß einer Sprache in die andere verſetӡen / vnd die Worte nachſchlagen könne. Prӡewodnik do Jęӡyká Polſkiego / To ieſt: Gruntowna / potrӡebna náuká iáko się Niemieckie Pácholę y Dziewcӡątko Polſkiego / á ӡáſӡ Polak Niemieckiego / Jęӡyká łatwiej y rychley / nietilko práwie piſáć / roӡumieć / y mowić náucӡyć / ná przeſádӡie / y ſłow ſӡukáć może, Georg Baumann młodszy, Breslau 1646, nlb. karty 124, 248 s.
• grammatical terminology
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Adam Styla, Grammatica Polono-Italica abo sposob łacny nauczenia się włoskiego języka krotko, gruntownie, choćby też i bez dyrekcyjej nauczyciela ku pożytkowi Narodu Polskiego z rożnych przedniejszych grammatykow z pilnością wygotowany, Wojciech Górecki, Kraków 1675, 226 + nlb. 8 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
  • Bartłomiej Kazimierz Malicki, Klucz do ięzyka francuskiego to iest grammatika polsko-francuska przez Bartłomieia Kazimierza Malickiego Filozofiey y Medycyny Doktora, Jego Krolewskiey Mości Sekretarza, na pomoc Polakom chciwym umiejętności Języka Francuskiego złożona a za osobliwą szczodrobliwością Wielmożney Iey Mości Paniey Heleny Wiktoriey z Smarżewa Morstynowey starościney sieradzkiey, W drukarni Mikołaja Aleksandra Schedla, Kraków 1700 , 228 + 10 nlb s.
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka dla szkół narodowych, Drukarnia ojców pijarów, Warszawa 1778–1785, 223 s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
• Great Emigration
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
• Grzegorz Cnapius
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
• historical grammar
  • Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I Głosownia historyczna, cz. II Słowotwórstwo, cz. III Odmiennia (fleksja) historyczna, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich (Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego), Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1927, cz. I – XIX+244, cz. II – XVI+336, cz. III – XVI+320 s.
• historical-comparative method
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Adam Antoni Kryński, Gramatyka języka polskiego, Jan Jeżyński, Warszawa 1897, II+345+IV+V s.
• inflection
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
  • Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum a Nicolao Volkmaro (Kompendium języka polskiego na użytek młodzieży gdańskiej zebrane przez Mikołaja Volckmara), Jakub Rhode, Gdańsk 1594, 93 nlb. s.
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Michael Kuschius, Wegweiſer ӡur Polniſchen / vnd Deutſchen Sprache / Das iſt: Eine gründliche / nothwendige anleitung / wie ein deutſcher Knabe / oder Mägdlein die Polniſche / hergegen ein Pohle auch die Deutſche Sprache leichter vnd eher / nicht allein recht ſchreiben / verſtehen / vnd reden lernen: Sondern auch auß einer Sprache in die andere verſetӡen / vnd die Worte nachſchlagen könne. Prӡewodnik do Jęӡyká Polſkiego / To ieſt: Gruntowna / potrӡebna náuká iáko się Niemieckie Pácholę y Dziewcӡątko Polſkiego / á ӡáſӡ Polak Niemieckiego / Jęӡyká łatwiej y rychley / nietilko práwie piſáć / roӡumieć / y mowić náucӡyć / ná przeſádӡie / y ſłow ſӡukáć może, Georg Baumann młodszy, Breslau 1646, nlb. karty 124, 248 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Józef Mroziński, Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego, Natan Glücksberg, Warszawa 1822, 98 s.
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
  • Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, nakładem J. J. Okońskiego, w Drukarni Gazety Polskiej, Warszawa 1865, nlb. 3 +107 s.
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
  • Adam Antoni Kryński, Gramatyka języka polskiego, Jan Jeżyński, Warszawa 1897, II+345+IV+V s.
  • Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I Głosownia historyczna, cz. II Słowotwórstwo, cz. III Odmiennia (fleksja) historyczna, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich (Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego), Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1927, cz. I – XIX+244, cz. II – XVI+336, cz. III – XVI+320 s.
  • Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, Książnica Polska. Tow. Naucz. Szkół Wyższych, Lwów–Warszawa 1923 (wyd. II zmienione i uzupełnione), XIII + 1 nlb. + 408 s.
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.
• inspired linguistics
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
• Jacek Idzi Przybylski
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
• Jakub Parkosz
  • Jakub Parkoszowic, Traktat o ortografii polskiej, rkp. 1440 (ok.)
  • Stanisław Zaborowski, Orthographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus (Ortografia, czyli sposób poprawnego pisania i czytania języka polskiego jak najużyteczniejszy), Florian Ungler, Kraków 1514?, nlb. 24 s.
• Jan Hus
  • Jakub Parkoszowic, Traktat o ortografii polskiej, rkp. 1440 (ok.)
  • Stanisław Zaborowski, Orthographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus (Ortografia, czyli sposób poprawnego pisania i czytania języka polskiego jak najużyteczniejszy), Florian Ungler, Kraków 1514?, nlb. 24 s.
• Jan Karol Woyna
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
• Jan Łoś
  • Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I Głosownia historyczna, cz. II Słowotwórstwo, cz. III Odmiennia (fleksja) historyczna, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich (Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego), Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1927, cz. I – XIX+244, cz. II – XVI+336, cz. III – XVI+320 s.
• Jan Moneta
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
• Jan Nepomucen Deszkiewicz
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
• Jan Nepomucen Kamiński
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
• Jan Niecisław Baudouin de Courtenay
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• Jan Sandecki-Malecki
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
• Jan Seklucjan
  • Jan Seklucjan (Joannis Seclvcianus), Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego, Jan Weinreich, Królewiec 1549, „Katechizm…” kart 96 s.
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
• Jeremias Roter
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
• Johann Christian Krumbholz
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
• Johann Ernst Müllenheim
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
• Józef Mroziński
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
  • Józef Mroziński, Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego, Natan Glücksberg, Warszawa 1822, 98 s.
  • Feliks Żochowski, Części mowy odmieniające się przez przypadki, Biuro Informacyjne, Warszawa 1838, X, 389, [21] s.
• Józef Muczkowski
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
• Józefa Kamocka
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
• Kasper Ciechoniewski
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
• Kazimierz Wóycicki
  • Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, nakł. Gebethnera i Wolffa , Warszawa 1917, 186 s.
• Kluczbork
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
• Krzysztof Celestyn Mrongowiusz
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
• Latin grammar
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka dla szkół narodowych, Drukarnia ojców pijarów, Warszawa 1778–1785, 223 s.
• learning Polish
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
  • Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum a Nicolao Volkmaro (Kompendium języka polskiego na użytek młodzieży gdańskiej zebrane przez Mikołaja Volckmara), Jakub Rhode, Gdańsk 1594, 93 nlb. s.
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Michael Kuschius, Wegweiſer ӡur Polniſchen / vnd Deutſchen Sprache / Das iſt: Eine gründliche / nothwendige anleitung / wie ein deutſcher Knabe / oder Mägdlein die Polniſche / hergegen ein Pohle auch die Deutſche Sprache leichter vnd eher / nicht allein recht ſchreiben / verſtehen / vnd reden lernen: Sondern auch auß einer Sprache in die andere verſetӡen / vnd die Worte nachſchlagen könne. Prӡewodnik do Jęӡyká Polſkiego / To ieſt: Gruntowna / potrӡebna náuká iáko się Niemieckie Pácholę y Dziewcӡątko Polſkiego / á ӡáſӡ Polak Niemieckiego / Jęӡyká łatwiej y rychley / nietilko práwie piſáć / roӡumieć / y mowić náucӡyć / ná przeſádӡie / y ſłow ſӡukáć może, Georg Baumann młodszy, Breslau 1646, nlb. karty 124, 248 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Maksymilian Siemiginowski, Grammatika pol'skago jazyka dla pol'zy i upotreblenija rossijskago junošestva (Gramatyka języka polskiego dla rosyjskich młodzieńców), drukiem Inspektora Archimandryta Ijeremija, Kijów 1831, VIII + 163 s.
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
  • Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, nakładem J. J. Okońskiego, w Drukarni Gazety Polskiej, Warszawa 1865, nlb. 3 +107 s.
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
  • Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, nakł. Gebethnera i Wolffa , Warszawa 1917, 186 s.
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
• Leipzig University
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
• letter versus sound
  • Józef Mroziński, Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego, Natan Glücksberg, Warszawa 1822, 98 s.
• lexicography
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
• lexis
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
• linguistic guide
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
• linguistic purism
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
• linguistic thinking
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• M. Mauconduit
  • Bartłomiej Kazimierz Malicki, Klucz do ięzyka francuskiego to iest grammatika polsko-francuska przez Bartłomieia Kazimierza Malickiego Filozofiey y Medycyny Doktora, Jego Krolewskiey Mości Sekretarza, na pomoc Polakom chciwym umiejętności Języka Francuskiego złożona a za osobliwą szczodrobliwością Wielmożney Iey Mości Paniey Heleny Wiktoriey z Smarżewa Morstynowey starościney sieradzkiey, W drukarni Mikołaja Aleksandra Schedla, Kraków 1700 , 228 + 10 nlb s.
• Maciej Gutthäter-Dobracki
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
• Maksymilian Jakubowicz
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
• Maksymilian Siemiginowski
  • Maksymilian Siemiginowski, Grammatika pol'skago jazyka dla pol'zy i upotreblenija rossijskago junošestva (Gramatyka języka polskiego dla rosyjskich młodzieńców), drukiem Inspektora Archimandryta Ijeremija, Kijów 1831, VIII + 163 s.
• Michael Kuschius
  • Michael Kuschius, Wegweiſer ӡur Polniſchen / vnd Deutſchen Sprache / Das iſt: Eine gründliche / nothwendige anleitung / wie ein deutſcher Knabe / oder Mägdlein die Polniſche / hergegen ein Pohle auch die Deutſche Sprache leichter vnd eher / nicht allein recht ſchreiben / verſtehen / vnd reden lernen: Sondern auch auß einer Sprache in die andere verſetӡen / vnd die Worte nachſchlagen könne. Prӡewodnik do Jęӡyká Polſkiego / To ieſt: Gruntowna / potrӡebna náuká iáko się Niemieckie Pácholę y Dziewcӡątko Polſkiego / á ӡáſӡ Polak Niemieckiego / Jęӡyká łatwiej y rychley / nietilko práwie piſáć / roӡumieć / y mowić náucӡyć / ná przeſádӡie / y ſłow ſӡukáć może, Georg Baumann młodszy, Breslau 1646, nlb. karty 124, 248 s.
• Michał Dudziński
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
• Michał Grubecki
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
• Mikołaj Rej
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
• Mohyla Academy in Kiev
  • Maksymilian Siemiginowski, Grammatika pol'skago jazyka dla pol'zy i upotreblenija rossijskago junošestva (Gramatyka języka polskiego dla rosyjskich młodzieńców), drukiem Inspektora Archimandryta Ijeremija, Kijów 1831, VIII + 163 s.
• morpheme
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• morphology
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
• names of sons and daughters
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
• neologisms
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
• Nicolaus Volckmar
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
  • Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum a Nicolao Volkmaro (Kompendium języka polskiego na użytek młodzieży gdańskiej zebrane przez Mikołaja Volckmara), Jakub Rhode, Gdańsk 1594, 93 nlb. s.
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
• nominal inflection
  • Feliks Żochowski, Części mowy odmieniające się przez przypadki, Biuro Informacyjne, Warszawa 1838, X, 389, [21] s.
• north borderland Polish
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
• Old Polish vowel length
  • Jakub Parkoszowic, Traktat o ortografii polskiej, rkp. 1440 (ok.)
  • Stanisław Zaborowski, Orthographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus (Ortografia, czyli sposób poprawnego pisania i czytania języka polskiego jak najużyteczniejszy), Florian Ungler, Kraków 1514?, nlb. 24 s.
• Oleśnica
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
• Onufry Kopczyński
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka dla szkół narodowych, Drukarnia ojców pijarów, Warszawa 1778–1785, 223 s.
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Józef Mroziński, Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego, Natan Glücksberg, Warszawa 1822, 98 s.
• originality
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
• orthography
  • Stanisław Zaborowski, Orthographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus (Ortografia, czyli sposób poprawnego pisania i czytania języka polskiego jak najużyteczniejszy), Florian Ungler, Kraków 1514?, nlb. 24 s.
  • Jan Seklucjan (Joannis Seclvcianus), Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego, Jan Weinreich, Królewiec 1549, „Katechizm…” kart 96 s.
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
  • Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum a Nicolao Volkmaro (Kompendium języka polskiego na użytek młodzieży gdańskiej zebrane przez Mikołaja Volckmara), Jakub Rhode, Gdańsk 1594, 93 nlb. s.
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
  • Feliks Żochowski, Części mowy odmieniające się przez przypadki, Biuro Informacyjne, Warszawa 1838, X, 389, [21] s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
  • Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, nakładem J. J. Okońskiego, w Drukarni Gazety Polskiej, Warszawa 1865, nlb. 3 +107 s.
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
  • Adam Antoni Kryński, Gramatyka języka polskiego, Jan Jeżyński, Warszawa 1897, II+345+IV+V s.
• parts of speech
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
  • Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum a Nicolao Volkmaro (Kompendium języka polskiego na użytek młodzieży gdańskiej zebrane przez Mikołaja Volckmara), Jakub Rhode, Gdańsk 1594, 93 nlb. s.
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
• philosophical grammar
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
• phoneme
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• phonetic
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
• phonetics
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Józef Mroziński, Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego, Natan Glücksberg, Warszawa 1822, 98 s.
  • Feliks Żochowski, Części mowy odmieniające się przez przypadki, Biuro Informacyjne, Warszawa 1838, X, 389, [21] s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Adam Antoni Kryński, Gramatyka języka polskiego, Jan Jeżyński, Warszawa 1897, II+345+IV+V s.
  • Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I Głosownia historyczna, cz. II Słowotwórstwo, cz. III Odmiennia (fleksja) historyczna, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich (Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego), Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1927, cz. I – XIX+244, cz. II – XVI+336, cz. III – XVI+320 s.
  • Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, Książnica Polska. Tow. Naucz. Szkół Wyższych, Lwów–Warszawa 1923 (wyd. II zmienione i uzupełnione), XIII + 1 nlb. + 408 s.
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.
• phonology
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.
• phraseology
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
• phrases
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
• Pierre Statorius-Stojeński
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
• polemics on correctness
  • Jan Seklucjan (Joannis Seclvcianus), Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego, Jan Weinreich, Królewiec 1549, „Katechizm…” kart 96 s.
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
• Polish glottodidactics
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
• Polish in France
  • Erazm Rykaczewski, Grammaire de la langue polonaise, contenant les règles appuyées sur les exemples tirés des meilleurs auteurs polonais, destinée principalement à l'usage des écoles polonaises à Paris (Gramatyka języka polskiego zawierająca reguły poparte przykładami zaczerpniętymi z najlepszych polskich autorów, przeznaczona głównie do użytku szkół polskich w Paryżu), Librairie B. Behr (E Bock), Imprimerie de L. Martinet, Paris, Berlin–Poznań 1861, VII, [1], 243 s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
• Polish proverbs
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
• Polish-German dictionary
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
• Polish-German glossary
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
• Pomerania
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
• Port-Royal grammar
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka dla szkół narodowych, Drukarnia ojców pijarów, Warszawa 1778–1785, 223 s.
• pronunciation
  • Piotr Statorius-Stojeński, Polonicae grammatices institutio. In eorum gratiam, qui eius linguae elegantiam cito & facile addiscere cupiunt (Wykład gramatyki polskiej. Na użytek tych, którzy wytworności tej mowy szybko i łatwo pragną się nauczyć), Maciej Wirzbięta, Drukarnia Królewska, Kraków 1568, 216 nlb. s.
  • Mikołaj Volckmar, Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum a Nicolao Volkmaro (Kompendium języka polskiego na użytek młodzieży gdańskiej zebrane przez Mikołaja Volckmara), Jakub Rhode, Gdańsk 1594, 93 nlb. s.
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • F.D. Duchênebillot, Nouvelle méthode très facile pour aprendre un peu de tems à lire, écrire & parler François, pour l’usage des Demoiselles Pensionaires du Monastère Roïal des Religieuses de l’Adoration perpetuelle du très Saint SACREMENT. Avec un recueil de differens mots & un petit discours familier à la fin (Nowy sposob do nauczenia się łatwo i prętko czytać, pisać, i gadać po Francusku, do używania Ich Mościom Pannom Swieckim w Klasztorze Krolewskim Wielebnych Panien Zakonnic ustawicznej Adoracjej Przenaświętszego SAKRAMENTU zostającym. Z zebraniem Słow rożnych i Dyskurśikiem pospolitym na końcu), Do druku podany za staraniem i kosztem Przewielebnych Panien Sakramentek. W drukarni Collegium OO. Scholarum Piarum, Warszawa 1699 (wyd. I), 317 + 9 nlb. s.
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, nakładem J. J. Okońskiego, w Drukarni Gazety Polskiej, Warszawa 1865, nlb. 3 +107 s.
• proper language use
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
  • Antoni Krasnowolski, Systematyczna składnia języka polskiego, z zapomogi Kasy im. Mianowskiego, E. Wende i Sp.; druk. Estetyczna K. Sierpińskiego, Warszawa 1897; 1909, 319 [+V] s.
• prosody
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
• Protestant prints
  • Jan Seklucjan (Joannis Seclvcianus), Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego, Jan Weinreich, Królewiec 1549, „Katechizm…” kart 96 s.
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
• psychologism in linguistics
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• rhythmicity
  • Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, nakł. Gebethnera i Wolffa , Warszawa 1917, 186 s.
• Roman Kubiński
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
• Rufin Piotrowski
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
• Russian
  • Maksymilian Siemiginowski, Grammatika pol'skago jazyka dla pol'zy i upotreblenija rossijskago junošestva (Gramatyka języka polskiego dla rosyjskich młodzieńców), drukiem Inspektora Archimandryta Ijeremija, Kijów 1831, VIII + 163 s.
  • Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, nakładem J. J. Okońskiego, w Drukarni Gazety Polskiej, Warszawa 1865, nlb. 3 +107 s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
• Russification
  • Maksymilian Siemiginowski, Grammatika pol'skago jazyka dla pol'zy i upotreblenija rossijskago junošestva (Gramatyka języka polskiego dla rosyjskich młodzieńców), drukiem Inspektora Archimandryta Ijeremija, Kijów 1831, VIII + 163 s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
• Samuel Bandtkie
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
• School of Chivalry
  • Stanisław Dąbrowski, Grammatica francuska i polska, albo sposób najskuteczniejszy do nauczenia się tak Polakowi francuskiego, jako też Francuzowi polskiego języka, dla wygody uczących się ... do druku podana , Druk. J.K.Mci i Rzeczypospolitey w Kolegium XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1759 (wyd. II), 4 nlb + 278 s.
• school textbook
  • Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, nakł. Gebethnera i Wolffa , Warszawa 1917, 186 s.
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
• scientific terminology
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
• Sebastian Petrycy
  • Michał Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia się w ojczystym języku służących, Drukarnia Akademicka J.K. Mci , Wilno 1776, 75 s.
• semantics
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny?; Wywód filozoficzności naszego języka, „Haliczanin”, t. I oraz II, Lwów 1830, 71–108 oraz 108–164 s.
  • Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I Głosownia historyczna, cz. II Słowotwórstwo, cz. III Odmiennia (fleksja) historyczna, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich (Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego), Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1927, cz. I – XIX+244, cz. II – XVI+336, cz. III – XVI+320 s.
  • Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, Książnica Polska. Tow. Naucz. Szkół Wyższych, Lwów–Warszawa 1923 (wyd. II zmienione i uzupełnione), XIII + 1 nlb. + 408 s.
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.
• Silesia
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Michael Kuschius, Wegweiſer ӡur Polniſchen / vnd Deutſchen Sprache / Das iſt: Eine gründliche / nothwendige anleitung / wie ein deutſcher Knabe / oder Mägdlein die Polniſche / hergegen ein Pohle auch die Deutſche Sprache leichter vnd eher / nicht allein recht ſchreiben / verſtehen / vnd reden lernen: Sondern auch auß einer Sprache in die andere verſetӡen / vnd die Worte nachſchlagen könne. Prӡewodnik do Jęӡyká Polſkiego / To ieſt: Gruntowna / potrӡebna náuká iáko się Niemieckie Pácholę y Dziewcӡątko Polſkiego / á ӡáſӡ Polak Niemieckiego / Jęӡyká łatwiej y rychley / nietilko práwie piſáć / roӡumieć / y mowić náucӡyć / ná przeſádӡie / y ſłow ſӡukáć może, Georg Baumann młodszy, Breslau 1646, nlb. karty 124, 248 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Vorbott Der Polniſchen Sprachkunſt. Goniéc grámátyki Polskiey, Jan Seiffert, Oleśnica 1668, 190 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
• spelling
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
• spelling standardisation
  • Jakub Parkoszowic, Traktat o ortografii polskiej, rkp. 1440 (ok.)
  • Stanisław Zaborowski, Orthographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus (Ortografia, czyli sposób poprawnego pisania i czytania języka polskiego jak najużyteczniejszy), Florian Ungler, Kraków 1514?, nlb. 24 s.
  • Jan Seklucjan (Joannis Seclvcianus), Krótka a prosta nauka czytania i pisania języka polskiego, Jan Weinreich, Królewiec 1549, „Katechizm…” kart 96 s.
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
• Stanisław Dąbrowski
  • Stanisław Dąbrowski, Grammatica francuska i polska, albo sposób najskuteczniejszy do nauczenia się tak Polakowi francuskiego, jako też Francuzowi polskiego języka, dla wygody uczących się ... do druku podana , Druk. J.K.Mci i Rzeczypospolitey w Kolegium XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1759 (wyd. II), 4 nlb + 278 s.
• Stanisław Jachowicz
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
• Stanisław Kleczewski
  • Stanisław Kleczewski, O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa św. Trójcy, Lwów 1767, 6 nlb + 126 s. + 22 nlb s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
• Stanisław Murzynowski
  • Stanisław Murzynowski z Suszyc, Ortografija polská. To jest nauka pisániá i czytaniá języka polskié(go), ilé Polákowi potrzebá, niewielem słów dostatecznie wypisaná, Aleksander Augezdecki, Królewiec 1551, 4 s.
• Stanisław Szober
  • Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, Książnica Polska. Tow. Naucz. Szkół Wyższych, Lwów–Warszawa 1923 (wyd. II zmienione i uzupełnione), XIII + 1 nlb. + 408 s.
• Stanisław Zaborowski
  • Jakub Parkoszowic, Traktat o ortografii polskiej, rkp. 1440 (ok.)
  • Stanisław Zaborowski, Orthographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus (Ortografia, czyli sposób poprawnego pisania i czytania języka polskiego jak najużyteczniejszy), Florian Ungler, Kraków 1514?, nlb. 24 s.
• Structuralism
  • Józef Mroziński, Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego, Natan Glücksberg, Warszawa 1822, 98 s.
• stylistics
  • Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, nakł. Gebethnera i Wolffa , Warszawa 1917, 186 s.
• syntax
  • Jeremiasz Roter, Schlüſſel zur Polniſchen vnd Teutſchen Sprach. Das iſt: Recht gründliche Anleitung / wie nicht allein ein Teutſcher die Polniſche / sondern auch / wie ein Pole die Teutſche Sprach / leichter vnd eher leſen / verſtehen / reden / vnd ſchreiben lernen könne. Klucz do Polſkiego y Niemieckiego Jezyká. To jeſt: Gruntowna náuká / Jáko śie nie tylko Niemiec Polſkiego : Ale jáko śie y Polak Niemieckiego jezyká / łátwiey y rychley czytáć / rozumieć / mowić y piſáć náuczyć może, Jerzy Baumann młodszy, Wrocław 1616, 128 k. A–P8 s.
  • Franciszek Meniński, Grammatica seu institutio Polonicae linguae in qua etymologia, syntaxis & reliqae partes omnes exacte tractantur; in usum exterorum edita (Gramatyka albo zasady języka polskiego, w których etymologia, składnia i pozostałe części wszystkie dokładnie są omówione; na użytek obcokrajowców wydana), Georgius Forster, Gdańsk 1649, 154 s.
  • Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt. Darinn die überauß Wortreiche / Hochӡierliche / vollkommene Helden⸗Sprache der Pohlen / auß ihren Gründen erhoben / dero Eigenſchafften und Kunſtſtücke völliglich entdecket / und in eine richtige Form der Kunſt ӡum erſten mahle gebracht worden (Grámátyká Polska, Niemieckim językiem wyráżona), Jan Seiffert, Oleśnica 1669, 566 s.
  • Jan Karol Woyna, Compendiosa linguae Polonicae institutio in gratiam exterorum, qui recte ac facile linguam Polonicam addiscere cupiunt a Joanne Carolo de Jasienica Woyna, equite Polono, elaborata (Zwięzły wykład gramatyki polskiej na użytek cudzoziemców, którzy właściwie i bez trudu pragną nauczyć się języka polskiego, napisany przez polskiego szlachcica Jana Karola Woynę z Jasienicy), Dawid Fryderyk Rhete, Gdańsk 1690, nlb. 6 +180 + tablice gramatyczne s.
  • Alexander Raphaëli, Polnischer Sprach-Weiser/ Das ist: Rechte gründliche Anleitung/ die Polnische Sprache rein und wohl zu lernen / in kurtze und deutliche Regeln verfasset (Przewodnik do języka polskiego/ To jest gruntowne nauka jako się języka polskiego dobrze nauczyć, ujęta w krótkie i klarowne reguły), Justus Reinhold sel. Wittwe, Leipzig 1698, 111 s.
  • Johann Ernst Müllenheim, Neu-erörterte Polnische Grammatica. Aus Bewehrten Polnischen Auctoribus, wie auch eigner Ubung und Erfahrung, Gott zu Ehren Und Der Schul-Jugend Zum Gründlichen Unterricht ((Na nowo wyłożona gramatyka polska. Na podstawie sprawdzonych autorów, własnych ćwiczeń i doświadczenia, Bogu na chwałę, młodzieży szkolnej na pożytek)), Gottfried Tramp, Brieg 1717, 276 s.
  • Carl Friedrich Müller, Vollständige, deutliche und nach Art der Lateinischen Grammatic des Herrn Professor Langens, eingerichtete Pohlnische Grammatica, mit beygefügter Lehre vom Unterscheide der Polonismorum und Germanismorum (Pełna, przejrzysta, na wzór gramatyki łacińskiej profesora Langena sporządzona gramatyka polska, z nauką o różnicach między językiem polskim i niemieckim), Königl[ich] Preußische Hof-Buchdruckerey, Królewiec 1750, 415 s.
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
  • Johann Christian Krumbholz (Krumbholtz), Kurzgefasste und deutliche Deutsch-Polnische Grammatik worinnen nach vorläufiger Abhandlung der Eigenschaften der polnischen Buchstaben und Sylben zum Decliniren, Conjugiren und Construiren in der polnischen Sprache hinlängliche Anweisung gegeben wird. Zum Nutzen derer Deutschen, welche die polnische Sprache erlernen wollen, zum Druck befördert (Krótka i zwięzła niemiecko-polska gramatyka, a w niej po omówieniu właściwości polskich liter i sylab wyczerpujące wskazówki do deklinacji, koniugacji i składni. Oddana do druku dla pożytku tych Niemców, którzy chcą się nauczyć języka polskiego ), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1770 (ok.), 212#Tyle stron liczyło przypuszczalnie pierwsze wydanie gramatyki. s.
  • Samuel Bandtkie (Bandtke), Polnische Grammatik für Deutsche, welche die polnische Sprache gründlich erlernen wollen, nebst einem kleinen etymologischen Wörterbuche (Gramatyka polska dla Niemców, chcących się porządnie nauczyć języka polskiego, z dołączeniem małego słownika etymologicznego), Wilhelm Gottlieb Korn, Wrocław 1808, 428 + 258 #Każda z części dzieła (gramatyka i słownik) ma własną paginację liczoną od początku.# s.
  • Jacek Idzi Przybylski, Język polski, [w:] tenże, Klucz staroświatniczy do sześciudziesiąt dwu śpiewów Homera i Kwinta w rubrykach całego abecadła. Wyjaśnienia... cz. 2, Kraków 1816, 8–222 s.
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Maksymilian Jakubowicz, Grammatyka języka polskiego przez Maxymiliana Jakubowicza ułożona, Nakładem Fr. Moritza, w Drukarni przy ulicy Sto-Jańskiey pod N. 431, Wilno 1823, [t. 1.] XXXVI, 336, 14 nlb., t. 2 s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Rufin Piotrowski [wydane anonimowo], Zasady gramatyki polskiej dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część pierwsza]. Zasady gramatyki polskiej: o składni – dopełnienie. Dla użytku Szkoły Narodowej Polskiej (Batignolles w Paryżu) wyłącznie ułożone [dalej: część druga], J. Claye, Paryż 1864, 171 + 53, [1] s.
  • Józefa Kamocka, Praktyczny wykład nauki języka polskiego obejmujący źródłosłów, składnię i pisownię, Skład Główny w Księgarni Michała Glücksberga, Warszawa 1870, 6 nlb. + II + 181 + 4 nlb s.
  • Michał Grubecki, Srawnitielnaja grammatika polskago jazyka s russkim, sostawlennaja uczitielem gimnazii Michaiłom Grubieckim (Gramatyka porównawcza języka polskiego z rosyjskim, ułożona przez nauczyciela gimnazjum Michała Grubeckiego), Gławnyj skład w kniżnom magazinie F. Popławskago, prieżdie I. Błaszkowskago, Druk. A. Pajewskiego, Warszawa 1891 (wyd. 6), 110, [1] s.
  • Antoni Krasnowolski, Systematyczna składnia języka polskiego, z zapomogi Kasy im. Mianowskiego, E. Wende i Sp.; druk. Estetyczna K. Sierpińskiego, Warszawa 1897; 1909, 319 [+V] s.
  • Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, Książnica Polska. Tow. Naucz. Szkół Wyższych, Lwów–Warszawa 1923 (wyd. II zmienione i uzupełnione), XIII + 1 nlb. + 408 s.
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.
• Tadeusz Lehr-Spławiński
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
• templates of letters
  • Jan Moneta, Enchiridion Polonicum oder Polnisches Hand=Buch (Enchiridion Polonicum lub Podręcznik języka polskiego), b.w., Gdańsk 1720, k. 5, 422 s.
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit grammatisch erläuternden Anmerkungen herausgegeben von Christoph Cölestin Mrongovius Schul-Collegen an der Cathedral-Schule zu Königsberg in Preußen (Zabawki pożyteczne czyli książka elementarna dla uczących się Polskiego lub Niemieckiego ięzyka z słownikiem i krotką grammatyką podług ustaw sławnego Adelunga wydane przez K. C. Mrongowiusza, nauczyciela szkoły katedralny w Krolewcu Pruskim), Daniel Krzysztof Kanter, Królewiec 1794, 156 + 108 + 50 s.
• textbook of Italian
  • Adam Styla, Grammatica Polono-Italica abo sposob łacny nauczenia się włoskiego języka krotko, gruntownie, choćby też i bez dyrekcyjej nauczyciela ku pożytkowi Narodu Polskiego z rożnych przedniejszych grammatykow z pilnością wygotowany, Wojciech Górecki, Kraków 1675, 226 + nlb. 8 s.
• the first Polish grammar book in Polish
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
• the first Polish orthography book
  • Jakub Parkoszowic, Traktat o ortografii polskiej, rkp. 1440 (ok.)
• Tomasz Kurhanowicz
  • Tomasz Kurhanowicz, Učebnik polskago jazyka. Przewodnik do praktycznej nauki języka polskiego dla Rossyan, nakładem J. J. Okońskiego, w Drukarni Gazety Polskiej, Warszawa 1865, nlb. 3 +107 s.
• Towarzystwo Literatów w Polszcze Ustanowione dla Wydawania Książek Najlepszych i Najbardziej Użytecznych (The Society of Literary Men Established in Poland for Publishing the Best and the Most Useful Books)
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
• variants of Polish
  • Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, nakł. Gebethnera i Wolffa , Warszawa 1917, 186 s.
  • Tadeusz Lehr-Spławiński, Roman Kubiński, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik szkolny. Z 19 rycinami w tekście, tablicą i mapą narzeczy, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów–Warszawa–Kraków 1927, 2 nlb. + 177 s.
• versification
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Kazimierz Wóycicki, Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, nakł. Gebethnera i Wolffa , Warszawa 1917, 186 s.
• Walenty Szylarski
  • Walenty Szylarski, Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Drukarnia Jego Królewskiej Mości i Bractwa Świętej Trójcy, Lwów 1770, nlb. 14 + 120 s.
• Wilhelm von Humboldt
  • Jan Baudouin de Courtenay, Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, w: Jan Łoś, Jan Rozwadowski, Aleksander Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, „Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. Cz. 1” [Encyklopedya Polska, t. 2, dz. 3], Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1915, 154–226 s.
• word formation
  • Onufry Kopczyński, Grammatyka języka polskiego przez X. Onufrego Kopczyńskiego Piiara. Dzieło pozgonne, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa 1817, 267 s.
  • Jan Nepomucen Deszkiewicz, Gramatyka języka polskiego, druk F. Skielskiego, Rzeszów 1846, XII + VI, 464 s.
  • Antoni Małecki, Gramatyka języka polskiego większa przez dra. Antoniego Małeckiego, Profesora języka i historyi literatury polskiéj w Uniwersytecie lwowskim, Drukarnia E. Winiarza, Lwów 1863 (wyd. I), XXIII + nlb. 1 + 427 + nlb. 1 + tabela s.
  • Jan Łoś, Gramatyka polska, cz. I Głosownia historyczna, cz. II Słowotwórstwo, cz. III Odmiennia (fleksja) historyczna, Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich (Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego), Lwów–Warszawa–Kraków 1922–1927, cz. I – XIX+244, cz. II – XVI+336, cz. III – XVI+320 s.
  • Stanisław Szober, Gramatyka języka polskiego, Książnica Polska. Tow. Naucz. Szkół Wyższych, Lwów–Warszawa 1923 (wyd. II zmienione i uzupełnione), XIII + 1 nlb. + 408 s.
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.
• Zenon Klemensiewicz
  • Zenon Klemensiewicz, Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1939; 1946, 1947, 1947, 179 s.